We zeggen het regelmatig: ‘Van fouten kun je leren …’ Toch maken de meeste mensen liever geen fouten en lukt het lang niet altijd om een fout te benutten als leerkans. Wij onderzochten wat leren van fouten zo belangrijk maakt en welke stappen nodig zijn om van een onbedoelde uitkomst werkelijk een leerervaring te maken.
Op basis van deze bevindingen ontwikkelden wij de Biechtbox, om het leren van fouten te versnellen. In dit artikel zetten we ons onderzoek uiteen en doen wij verslag van een praktijkexperiment met de Biechtbox tijdens o.a. Next Learning 2016.
Fouten helpen bij leren, maar toch lukt dat niet altijd
Fouten maken wordt breed erkend als startpunt voor leren en vernieuwen. Fouten of onverwachte uitkomsten liggen aan de basis van veel vernieuwingen. Neem de Slinky-speelgoedveer die van de trap kan wandelen. Die is ontwikkeld door een ingenieur die eigenlijk een gevoelige veer wilde maken voor toepassing in de scheepvaart. Bij het ontwikkelen ervan, stootte hij per ongeluk een prototype van de kast. Hij zag hoe de veer stuiterde en begreep meteen hoe hij er speelgoed van kon maken.
Er zijn ook meer alledaagse voorbeelden van fouten die tot een nieuwe aanpak leiden. Zoals een supermarktmanager die graag betrokkenheid wil tonen en nieuwsgierig is naar hoe het er werkelijk aan toegaat op de werkvloer. Hij kiest dagelijks een observatiemoment, waarbij hij vanuit een vaste plek in de winkel bekijkt hoe iedereen werkt. Hoewel hij dit met de beste intenties doet, voelt het team zich gecontroleerd door deze zwijgende manager ‘op zijn post’ in de winkel. 
Het roept een sfeer van verantwoording afleggen op, in plaats van dat het gaat om samen aanpakken en zich verbeteren. Gelukkig vertelt iemand hem dat, en kan hij de onbedoelde uitkomst van zijn actie zien als kans om iets anders te proberen. Vanaf dat moment maakt hij, samen met steeds een ander teamlid, een rondje door de winkel. Ze bespreken wat ze zien en koppelen verbeterkansen terug naar het team. Dit leidt tot een productieve sfeer, waarin men in korte tijd tot verbeteringen in de winkel komt.
Het lastige is echter dat fouten vaak niet verwelkomd worden. Toedekken van wat verkeerd gaat, ontkennen van verantwoordelijkheid, anderen de schuld geven en defensieve routines maken in veel organisaties deel uit van de dagelijkse praktijk. Dit bemoeilijkt het leren van fouten. Wat maakt het leren van fouten zo belangrijk? We zoomen in op het proces van innovatie en de leerprocessen die hierbij komen kijken.
Wat leren van fouten zo belangrijk maakt
Leren in de context van werk kan verschillende vormen aannemen. Het kan ingezet worden om:
- medewerkers voor te bereiden op hun werk;
- medewerkers te helpen beter te worden in het werk;
- het werk zelf te verbeteren en vernieuwen.
Met name die laatste vorm van leren is relevant in een kenniseconomie. Bij het werken aan verbeteringen en vernieuwen is het leren van fouten een belangrijk onderdeel van het leerproces. Sterker nog, innovatie kan niet plaatsvinden zonder fouten te maken. Innovatie impliceert namelijk actie in een nieuwe en onbekende omgeving, waarbij er minder kennis is en er minder routines bestaan. Dit maakt innovatie een chaotisch proces dat van zichzelf foutgevoelig is.
Deze fouten vormen een belangrijke bron om van te leren. Het is hierbij wel van belang dat mensen niet enkel oppervlakkige symptomen van complexe problemen aanpakken, want dan blijven de onderliggende problemen onopgelost: ‘single loop learning’. Daarbij kan de organisatie verdergaan, vanuit de huidige doelen en beleid.
Double-loop learning’ vindt plaats wanneer onbedoelde uitkomsten van acties opgelost worden, op een manier die ook onderliggende normen en overtuigingen verandert. Het is dit tweede type van leren dat aan de basis ligt van graduele verbetering en radicale innovatie in organisaties en dat men ook kan beschouwen als een proces waarbij effectief geleerd wordt van fouten.
