Twee verraderlijk simpele technieken voor een optimaal lerend brein

Door: Marcia Goddard, neurowetenschapper

Ons brein is een fascinerend orgaan. Volgens sommige mensen zijn wij ons brein en hebben we geen eigen wil. Anderen zijn daar (gelukkig) iets genuanceerder in, maar feit is dat ons brein immense invloed heeft op hoe we ons voelen en gedragen. Ons brein bepaalt natuurlijk ook hoe goed wij in staat zijn informatie te verwerken en op te slaan, oftewel hoe goed wij in staat zijn om te leren. Maar de manier waarop je als leerkracht informatie aanbiedt, kan enorm bijdragen aan de capaciteit van het brein van je leerlingen om nieuwe vaardigheden en kennis op te doen. Voor we overgaan tot tips die je hierbij kunnen helpen, eerst wat feitjes over het brein. Want die grijze massa van ons is best indrukwekkend!

Ons brein: de feiten.

Ons brein bestaat uit ongeveer 100 miljard hersencellen. Om je een idee te geven van hoeveel dat er zijn: als je al je hersencellen zou willen tellen, zou je aan één leven niet genoeg hebben, alleen al omdat het uitspreken van de zeer grote getallen teveel tijd zou kosten. Probeer maar eens 1.845.367.241, 1.845.367.242, 1.845.367.243 in rap tempo op te noemen zonder de tel kwijt te raken! Hoe kan het dat die miljarden hersencellen allemaal in ons hoofd passen? Dat komt doordat 1 hersencel maar ongeveer 10 micrometer breed is. Een micrometer is een miljoenste deel van een meter, ofwel een duizendste deel van een millimeter. Om het in perspectief te plaatsen: het kleinste zandkorreltje dat officieel nog geclassificeerd wordt als zandkorrel, is ongeveer een zestiende deel van een millimeter. Als je duizend hersencellen naast elkaar zou leggen, zou dat dus maar een lijntje van ongeveer 1 centimeter breed zijn. Zou je echter ál onze hersencellen op een rijtje leggen, dan zou je een lijn kunnen trekken die loopt van Amsterdam tot ergens bij Bordeaux in Zuid-Frankrijk. Nu zijn die 100 miljard hersencellen al vrij indrukwekkend, maar elke hersencel gaat ook nog eens talloze verbindingen aan met andere hersencellen. Daardoor bevat ons brein ongeveer 150 biljoen synapsen, dat zijn de verbindingspunten tussen twee cellen. Dat is 150 met 12 nullen! En tussen al die synapsen zitten zenuwvezels, draden die de hersencellen met elkaar verbinden. 180.000 kilometer zenuwvezel, om precies te zijn. Als je al je zenuwvezels aan elkaar knoopt, kun je dus 4,5 keer de aarde rond.

Het wegennetwerk van leervermogen

Deze hersencellen, synapsen en zenuwvezels vormen samen zogenaamde neurale netwerken. Die netwerken zijn extreem gecompliceerd, maar ook buitengewoon efficiënt. Je kunt het een beetje vergelijken met een ingewikkeld wegennetwerk. In de ideale situatie is dat netwerk perfect gestroomlijnd en bestaat het volledig uit snelwegen. Er staat nooit file, informatie neemt altijd de kortste route naar de juiste afrit en van verdwalen is geen sprake. Die ideale situatie klinkt theoretisch prachtig en zou betekenen dat wij altijd alles in no-time zouden kunnen leren, maar bij mensen is altijd sprake van een balans tussen snelwegen, provinciale wegen en een paar onverharde zandweggetjes. Waar de snelwegen liggen en waar de zandweggetjes, dat verschilt per persoon en dat is wat ons uniek maakt. Alles wat we zien, horen, ruiken, voelen en proeven komt als informatie binnen op dat wegennetwerk. De manier waarop dat wegennetwerk opgemaakt is, bepaalt dus ook hoe we die informatie verwerken. Gaat informatie over de snelweg, dan verlopen die denkprocessen het snelst en is ons leervermogen optimaal. Pakt informatie een zandweggetje of loopt het tegen een opstopping aan, dan is de situatie wat minder ideaal. Het resultaat van die informatieverwerking, de weg die informatie aflegt over dat wegennetwerk, dát is ons observeerbare gedrag: hoe goed of snel wij iets geleerd hebben Maar die verwerking zélf, het afleggen van die weg, dát is nu juist zo belangrijk. Dat zijn onze cognitieve functies, onze denkprocessen.

Twee technieken om een lerend brein te stimuleren:

Voor een deel is leervermogen aangeboren, maar kun je als leerkracht of trainer iets doen om het brein van je publiek optimaal in staat te stellen informatie in zich op te nemen? Het antwoord is ja. Op verschillende manieren. De twee belangrijkste (en verraderlijk simpele) technieken? Framing en priming.

1. Framing

Framing is een techniek die veel toegepast wordt in zogenaamde persuasive communication. Hiermee stuur je mensen in een specifieke richting door de manier waarop je een verhaal vertelt. Dit zit dus heel sterk in de taal die je gebruikt wanneer je leerstof aanbiedt. Framing is een veelgebruikte techniek onder politici. Door stellingen bewust positief of negatief te framen (verwoorden), proberen ze hun publiek voor zich te winnen.

Hoe zet je dit in als leerkracht?

Denk eens goed na over hoe jij je leerstof aanbiedt en opdrachten uitlegt. Leg je de focus op het proces, of op het eindresultaat? Het positief framen van leerstof en de resultaten van leerlingen leidt uiteindelijk tot betere prestaties. Dit betekent niet dat je alles moet bedekken met de mantel der liefde en falen als succes moet bestempelen. Je kunt echter wel, wanneer een leerling faalt, door middel van positief framen een leermoment creëren. Als een leerling een opdracht hopeloos verpest, kun je blijven inzoomen op wat er verkeerd is gegaan omdat je wilt dat de leerling snapt wat het niet goed deed. De leerling kan hier echter niets meer aan doen, het ligt in het verleden. Het is dus wellicht nuttiger om te focussen op wat de leerling in de toekomst kan doen om een beter resultaat te behalen. Klein verschil, potentieel grote impact!

Een andere toepassing is het framen van het grotere plaatje rondom de vaardigheid of kennis die opgedaan moet worden. Leg jij je leerlingen uit wat het doel van de lessen is? Onderzoek wijst duidelijk uit dat wanneer leerlingen snappen waar ze naartoe werken, ze beter in staat zijn om te leren en de opgedane kennis ook veel langer blijft hangen. Vertel jij je leerlingen waarom het waardevol is om deze kennis of vaardigheden te oefenen? Leg jij uit hoe de verschillende opdrachten bijdragen aan het behalen van het doel? En welke criteria gebruik je om te bepalen of een leerling het goed heeft gedaan? Beoordeel je het eindresultaat? Of ook het proces daaraan voorafgaand? Allemaal vragen die betrekking hebben op het positief framen van je leerstof.

1. Priming

Priming is het activeren van bepaalde concepten in het brein. Een buitengewoon effectieve techniek die ingezet kan worden wanneer nieuwe kennis opgedaan moet worden. Er zijn verschillende vormen van priming.

Semantische priming wordt in het onderwijs al veel gebruikt om het leervermogen te bevorderen. Door bepaalde concepten in het geheugen te activeren, activeer je ook alle concepten die gerelateerd zijn aan dat concept. Nieuwe informatie die binnenkomt, wordt aan deze concepten gekoppeld. Hierdoor wordt de informatie beter en langer opgeslagen. Een voorbeeld hiervan is het activeren van het concept ‘voedsel’ wanneer leerlingen in een vreemde taal woorden voor verschillende gerechten moeten leren.

Je kunt leerlingen echter ook primen voor leren in het algemeen. Dit kan al ingezet worden tijdens het voorstelrondje in een nieuwe klas. Laat leerlingen zichzelf introduceren en uitleggen waarom zij gemotiveerd zijn om de vaardigheden die in de lessen aan bod komen onder de knie te krijgen. Laat leerlingen daarbij aangeven welke persoonlijke eigenschappen daarbij gaan helpen, welke eigenschappen mogelijke obstakels kunnen vormen én hoe zij denken die obstakels te kunnen neutraliseren. Een goed begin is het halve werk: je hebt je leerlingen op deze manier hun eigen brein laten primen richting een ‘leermodus’.

Bewegwijzering in het brein

Door framing en priming toe te passen bij het aanbieden van leerstof creëer je als het ware bewegwijzering op het wegennetwerk in het brein van je leerlingen, die informatie helpt de juiste afslag te nemen richting een optimaal leerrendement!

Marcia Goddard is neurowetenschapper, auteur van ‘Anders denken’ en werkzaam op het gebied van HR Science & Innovation.
Tijdens Next Learning 2018 kun je haar ontmoeten tijdens haar sessie om 11.00 uur over ‘Hersenkennis is mensenkennis: het nieuwe goud voor organisaties!’

 

Dr. Marcia Goddard,
neurowetenschapper, HR Science & Innovation bij YoungCapital